1. Làm việc quá sức và thời gian làm việc dài
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), làm việc quá giờ, đặc biệt là hơn 55 giờ mỗi tuần, là một mối nguy chết người. Năm 2016, đột quỵ tim và bệnh tim thiếu máu cục bộ do làm việc quá giờ đã gây ra khoảng 745.000 ca tử vong trên toàn cầu, tăng 29% so với năm 2000 [1].
Gánh nặng bệnh tật liên quan đến công việc này đặc biệt đáng kể ở nam giới (72% số ca tử vong xảy ra ở nam giới), người dân sống ở khu vực Tây Thái Bình Dương và Đông Nam Á, và người lao động trung niên hoặc cao tuổi. Hầu hết các ca tử vong được ghi nhận là những người từ 60-79 tuổi, những người đã làm việc từ 55 giờ trở lên mỗi tuần khi đang trong độ tuổi từ 45 đến 74 [1].
2. Các mối nguy hóa chất và ô nhiễm không khí
Phơi nhiễm hóa chất
Phơi nhiễm các chất độc hại như amiăng, silica và khí thải đốt diesel vẫn là một mối đe dọa nghề nghiệp lớn.
Theo ước tính năm 2012 của Takala và cs. [2], có khoảng 2,3 triệu ca tử vong trên toàn cầu hàng năm liên quan đến công việc, trong đó khoáng 2 triệu là do các bệnh nghề nghiệp. Trong các bệnh nghề nghiệp, ung thư chiếm tỷ lệ lớn nhất (32%), tiếp theo là các bệnh hệ tuần hoàn (23%), các bệnh không lây nhiễm (17%). Một ước tính năm 2015 của IHME, University of Washington (2016) cho thấy phơi nhiễm nghề nghiệp gây ra khoảng 489.000 ca tử vong do ung thư mỗi năm, trong đó phơi nhiễm amiăng ~180.000 ca, khí thải từ động cơ diesel ~120.000 ca, silica tinh thể ~86.000 ca…
Bệnh phổi nghề nghiệp
Bệnh phổi đen do phơi nhiễm lâu dài với than và bụi silic, gây ra khoảng 25.000 ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm tính đến năm 2013.
Bệnh bụi phổi silic ảnh hưởng đến công nhân khai thác mỏ, xây dựng, phun cát và chế biến đá; Trung Quốc báo cáo hơn 24.000 ca tử vong do bụi phổi silic mỗi năm (1991-1995). Tại Hoa Kỳ, ước tính có 59.000 người sẽ mắc bệnh bụi phổi silic trong suốt cuộc đời.
Các mối nguy hóa học vượt trên ung thư
Phơi nhiễm các chất như chì, benzo[a]pyrene, TCDD (dioxin) và các chất khác tại nơi làm việc có liên quan đến bệnh tim, đột quỵ và rối loạn sinh sản.
Chì vô cơ có liên quan đến các tác động tim mạch và sinh sản. Người lao động có nồng độ chì trong máu cao phải đối mặt với nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ cao hơn đáng kể – gấp 2 đến 5 lần so với người có nồng độ chì thấp hơn. Phơi nhiễm chì trong nghề nghiệp có liên quan chặt chẽ đến tăng huyết áp, bệnh tim mạch vành và xơ cứng động mạch. Chì có thể làm suy giảm sức khỏe sinh sản ở cả hai giới. Ở nam giới, phơi nhiễm chì vô cơ có thể làm giảm ham muốn tình dục, giảm số lượng, khả năng vận động và hình thái tinh trùng. Ở phụ nữ, phơi nhiễm chì vô cơ có liên quan đến rối loạn kinh nguyệt, chậm thụ thai, các biến chứng thai kỳ bất lợi và suy giảm khả năng sinh sản [3].
Dù chủ yếu liên quan đến ung thư, benzo[a]pyrene (BaP) cũng có tác động đến sinh sản: làm giảm chức năng tinh hoàn, làm giảm testosterone và sản xuất tinh trùng. Mặc dù dữ liệu trực tiếp trên người về bệnh tim và đột quỵ còn hạn chế, benzopyrene được công nhận là mối nguy bệnh tim mạch nghề nghiệp.
TCDD (Dioxin) cũng liên quan đến các tác động tim mạch và sinh sản. Ở nam giới, việc phơi nhiễm sớm với TCDD – đặc biệt là trước tuổi dậy thì – làm suy giảm chất lượng tinh dịch lâu dài, làm giảm nồng độ và khả năng di chuyển của tinh trùng. Ở nữ giới, các nghiên cứu trên động vật cho thấy TCDD làm rối loạn chức năng buồng trứng, làm chậm dậy thì, thay đổi sản xuất hormone và làm giảm khả năng sinh sản. Tác động thậm chí có thể kéo dài qua nhiều thế hệ [4].
Phơi nhiễm arsen, CS2, CO, chất lỏng gia công kim loại và khói thuốc lá cũng liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ trong môi trường làm việc. Phơi nhiễm bụi silic tinh thể, khói hàn, khí thải động cơ và các mối nguy tương tự khác càng làm tăng nguy cơ tim mạch.
3. Căng thẳng nhiệt và các mối nguy liên quan đến khí hậu
Căng thẳng nhiệt: một đại dịch toàn cầu
Hơn 2,4 tỷ công nhân – khoảng 71% lực lượng lao động toàn cầu – phải chịu nhiệt độ quá cao hàng năm, dẫn đến ~23 triệu trường hợp thương tích nghề nghiệp và ~19.000 ca tử vong mỗi năm.
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cũng báo cáo rằng trong năm 2020, có khoảng 18.970 ca tử vong và 22,87 triệu ca thương tích do phơi nhiễm với nhiệt độ cao. Năng suất lao động giảm 2–3% cho mỗi độ C vượt trên 20°C (WBGT) [5].
Tác động khu vực và kinh tế
Ở các khu vực như Châu Phi, Châu Á và các quốc gia Ả Rập, tỷ lệ phơi nhiễm nhiệt vượt quá mức trung bình toàn cầu. Thiệt hại kinh tế do nhiệt độ cao dự kiến có thể lên tới 2,4 nghìn tỷ USD mỗi năm vào năm 2030. Một ví dụ về bệnh liên quan đến nhiệt độ cao là bệnh suy thận mạn tính không có nguồn gốc truyền thống (CKDnt) đang nổi lên ở những người lao động ngoài trời – đặc biệt là ở các vùng nhiệt đới – và hiện được công nhận là một bệnh nghề nghiệp do biến đổi khí hậu.
Ngày càng có nhiều sự quan tâm đến việc đánh giá tác động tài chính của bệnh tật và ung thư liên quan đến công việc đối với cả người lao động và ngành công nghiệp, đồng thời tích hợp thông tin này vào các mô hình ra quyết định. Liên minh Châu Âu (EU) đã sử dụng kết quả từ đánh giá tác động kinh tế xã hội – sức khỏe và môi trường của việc áp dụng giới hạn phơi nhiễm nghề nghiệp (OEL) bắt buộc đối với 25 chất gây ung thư tại nơi làm việc để cung cấp thông tin nhằm đưa ra những thay đổi đối với luật pháp EU [6].
Giảm thiểu và hướng dẫn
WHO và WMO đã ban hành hướng dẫn mới vào tháng 8 năm 2025, kêu gọi các kế hoạch hành động về vấn đề nhiệt nghề nghiệp, đào tạo nâng cao nhận thức và sự hợp tác của các bên liên quan, đặc biệt là đối với các nhóm dễ bị tổn thương và các nước đang phát triển.
4. Các mối nguy khác từ BĐKH: tia UV, ô nhiễm không khí và các bệnh truyền qua véc tơ
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) [5] báo cáo rằng hơn 70% lực lượng lao động toàn cầu có thể sẽ phải đối mặt với bức xạ UV, ô nhiễm không khí và các mối nguy khác liên quan đến khí hậu trong quá trình làm việc. Những phơi nhiễm này có liên quan đến các hậu quả nghiêm trọng gồm ung thư, các bệnh tim mạch và hô hấp, và các vấn đề sức khỏe tâm thần. Với việc biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, không gian sống của vật chủ trung gian truyền bệnh đang mở rộng, chất lượng không khí tại nơi làm việc ngày càng xấu đi, và mức độ phơi nhiễm với tia UV ngày càng tăng – khiến các rủi ro về sức khỏe nghề nghiệp trở nên phức tạp và cấp bách hơn. ILO cảnh báo rằng biến đổi khí hậu tạo ra một “hỗn hợp các mối nguy“, bao gồm:
– 1,6 tỷ công nhân phơi nhiễm với tia UV, gây ra hàng chục nghìn ca tử vong do ung thư da mỗi năm.
– 1,6 tỷ công nhân phơi nhiễm với ô nhiễm không khí ngoài trời, gây ra đến 860.000 ca tử vong mỗi năm.
– 870 triệu lao động nông nghiệp phơi nhiễm với thuốc trừ sâu bệnh – dẫn đến 300.000 ca tử vong liên quan đến thuốc trừ sâu bệnh mỗi năm.
– 15.000 ca tử vong mỗi năm bởi các bệnh do côn trùng truyền và ký sinh trùng.
Bức xạ UV: gánh nặng ung thư nghề nghiệp tiềm ẩn
Năm 2019, ước tính có gần 19.000 ca tử vong ở 183 quốc gia trong năm do ung thư da không phải u hắc tố, mà do phơi nhiễm với ánh nắng mặt trời trong công việc. Gần 28% người lớn trong độ tuổi lao động trên toàn cầu đã phơi nhiễm với bức xạ UV mặt trời tại nơi làm việc [7].
Uớc tính người lao động ngoài trời có nguy cơ mắc ung thư da không phải u hắc tố cao hơn 60% so với người lao động trong nhà.
Ô nhiễm không khí: yếu tố rủi ro nghề nghiệp hàng đầu
Ô nhiễm không khí liên quan đến khoảng 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm, tương đương khoảng 1/8 số ca tử vong trên toàn thế giới. Ô nhiễm không khí góp phần gây ra ~27% số ca đột quỵ toàn cầu và ~28% số ca tử vong do bệnh tim mạch vành. Các bụi mịn (như PM₂.₅) và khí (NO₂, CO, ozone) góp phần gây viêm toàn thân và tổn thương mạch máu. Những người làm việc ngoài trời (công nhân xây dựng, cảnh sát giao thông, nông dân…) thường phải đối mặt với nồng độ chất ô nhiễm cao khi hít vào, làm tăng nguy cơ mắc bệnh phổi, bệnh tim, đột quỵ và ung thư.
Bệnh truyền qua vectơ: rủi ro do khí hậu đối với người lao động ngoài trời
Tác động của khí hậu lên các vectơ truyền bệnh liên quan đến nhiệt độ tăng và thay đổi chế độ mưa, làm mở rộng không gian sống cho muỗi, ve và các sinh vật mang mầm bệnh khác—làm tăng khả năng lây truyền bệnh [8]. Những người làm việc ngoài trời (như những người làm trong ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, xây dựng và ứng phó khẩn cấp) có rủi ro cao hơn với các bệnh như sốt rét, sốt xuất huyết, virus Tây sông Nile, bệnh Lyme và bệnh nấm coccidioides (sốt thung lũng).
5. Rủi ro về mặt công thái học, thể chất và tâm lý xã hội
Nghiên cứu mang tính bước ngoặt của WHO và ILO [1] nhấn mạnh rằng giờ làm việc dài là yếu tố rủi ro nghề nghiệp hàng đầu, gây ra khoảng 745.000 ca tử vong do bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ vào năm 2016. Các mối nguy khác bao gồm ngã, tiếng ồn và chấn thương do công thái học; ví dụ, điếc nghề nghiệp là bệnh rất phổ biến trong nhiều ngành sản xuất.
Kết luận: một cuộc khủng hoảng đa chiều
Rủi ro sức khỏe nghề nghiệp vừa có nguồn gốc sâu xa – như phơi nhiễm hóa chất và làm việc quá sức – vừa biến đổi nhanh chóng do biến đổi khí hậu, chẳng hạn như nhiệt độ, phơi nhiễm với tia cực tím và sự lan truyền của vectơ. Những rủi ro này gây ra hàng triệu ca thương tích, hàng chục nghìn ca tử vong và thiệt hại kinh tế đáng kể hàng năm.
Việc giảm thiểu những mối đe dọa này đòi hỏi những phản ứng khẩn cấp và đa chiều:
– Ban hành các quy định có tính thực thi (ví dụ: tiêu chuẩn phơi nhiễm nhiệt)
– Thiết kế lại nơi làm việc và các biện pháp bảo vệ
– Đào tạo công nhân và giám sát bệnh tật
– Hợp tác toàn cầu, đặc biệt là ở các khu vực dễ bị tổn thương
Bảo vệ sức khỏe của người lao động không chỉ là mệnh lệnh về mặt đạo đức mà còn là điều cần thiết cho phúc lợi toàn cầu, hiệu suất làm việc và năng suất lao động của con người.
Tài liệu tham khảo
[1] WHO, ILO (2021). WHO/ILO joint estimates of the work-related burden of disease and injury, 2000-2016: global monitoring report. Geneva. https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/@ed_dialogue/@lab_admin/documents/publication/wcms_819788.pdf.
[2] J. Takala et al. (2014). Global estimates of the burden of injury and illness at work in 2012. J Occup Environ Hyg, 11 (5) : 326–337. DOI: 10.1080/15459624.2013.863131.
[3] S. Kumar Dec. (2018). Occupational and Environmental Exposure to Lead and Reproductive Health Impairment: An Overview. Indian J Occup Environ Med, 22 (3) : 128–137. DOI: 10.4103/ijoem.IJOEM_126_18.
[4] N. Aldeli, D. Murphy, A. Hanano (2024). Impact of dioxins on reproductive health in female mammals. Frontiers in Toxicology, 6. DOI: 10.3389/ftox.2024.1392257.
[5] ILO (2024). Heat at work: implications for safety and health : a global review of the science, policy and practice., Geneva, 9789220405055.
[6] ETUI Briefing Note – OELs & CMD4 (3).pdf. https://www.etuc.org/sites/default/files/circular/file/2020-12/ETUI%20Briefing%20Note%20-%20OELs%20%26%20CMD4%20%283%29.pdf [05/10/2025].
[7] Working under the sun causes 1 in 3 deaths from non-melanoma skin cancer, say WHO and ILO. https://www.who.int/news/item/08-11-2023-working-under-the-sun-causes-1-in-3-deaths-from-non-melanoma-skin-cancer–say-who-and-ilo?utm_source=chatgpt.com [05/10/2025].
[8] C. M. Bennett, A. J. McMichael Dec. (2010). Non-heat related impacts of climate change on working populations. Glob Health Action, 3. DOI: 10.3402/gha.v3i0.5640.
Nguồn: https://www.ishn.com/articles/114923-what-are-the-most-dangerous-occupational-health-risks-worldwide
